Güney Louisiana'da büyürken, ailemdeki büyüklerin Fransızca konuştuğunu duymak alışılmadık bir şey değildi. Annem arka kapıdan “Viens manger,” diye bağırır, beni ve iki ağabeyimi akşam yemeği için içeri çağırırdı. Ana dilleri Fransızca olan büyükanne ve büyükbabalarım, Fransızcayı daldırma programlarında öğrenen ben de dahil olmak üzere genç nesillerle iletişim kurmak için hala kullanıyorlar.
Bu bölgenin zengin dil mirasıyla iç içe geçmiş, ülkenin diğer pek çok yerinde neredeyse unutulmuş olan asırlık Creole uygulamalarına bağlılık — ve geniş kabul — sürmektedir. Bir zamanlar izole olmuş kırsal topluluklar hala Courir de Mardi Gras gibi ortaçağ geleneklerini sürdürmekte ve bamya gibi Birleşik Devletler'in henüz bir fikir bile olmadığı zamanlardan kalma yöresel yiyecekleri tüketmektedir. Ancak, ilaç şirketlerinin sağlık hizmetlerine hakim olmasıyla birlikte bir gelenek büyük ölçüde unutulmuştur: yerel şifalı bitkiler hakkında bilgi sahibi olmak.
Louisiana'nın güneybatısındaki Lafayette Parish Usta Bahçıvanlar Derneği'nden (LPMGA) Mary Perrin, “Kaybolmak üzere ’diyor. Perrin, Louisiana Creole halkının çok uzun olmayan bir geçmişte — sadece birkaç on yıl önce — kendilerini rahatsız eden şeyleri iyileştirmek için genellikle toprağa baktıklarını söylüyor. Louisiana kolonisine gelen Avrupalılar, Atakapa Ishak ve Chitimacha kabileleri gibi yakınlarda yaşayan bazı Kızılderili kabilelerinin uygulamalarını benimsemiş ve bunlar Creole kültürünün bir parçası haline gelmişti. (Bkz. “Creole Halkı ve Kültürü,” aşağıda.) Louisiana dışındakiler tarafından çok az bilinen bu bitkilerin ateşi düşürdüğü, öksürüğü azalttığı veya ağrıyı uyuşturduğu söylenirdi. Çoğu zaman, bu bilginin koruyucuları, toplulukta “şifacılar ” anlamına gelen traiteurs olarak adlandırılan temel kişilerdi; Roma Katolik duaları aracılığıyla topluluklarındaki insanları tedavi ettiler ve bir dizi sorunu iyileştirebileceği bildirilen yerel şifalı bitkileri reçete edebilirlerdi. Bir traiteur'un burkulan bir ayak bileği gibi rahatsızlıkları ya da grip gibi hastalıkları iyileştirdiği söylenir.
Geleneksel olarak, şifa sanatı bir stajyerden çırağa aktarılırdı. Yaklaşık 20 yıl önce yaşlı bir adamdan şifa uygulamasını öğrenen 72 yaşındaki Perrin'in kendisi de bir stajyer. “Bana duaları ve gelenekleri öğretti,” diyor. “Sözlü olarak aktarıldıkları için, gelenekler değişme eğilimindedir.” Bu, bir stajyerin günde üç kez yerel bitkilerle demlenmiş çay içmeyi önerebileceği anlamına gelirken, başka bir topluluktaki bir stajyer günde beş kez çay içmeyi önerebilir.
Bir traiteur genellikle hasta bir topluluk üyesini dualarla tedavi eder, ellerini hastanın üzerine koyar ve belki de bölgede bulunan bitkilerle yapılan bir lapa reçete ederdi. Bir zamanlar olduğu kadar yaygın olmasalar da, Perrin gibiler hala güney Louisiana'da dağınık olarak bulunabiliyor, ancak Perrin, şifalı bitkiler bilgisinin bazı yönlerden şifacılar arasında gözden düştüğünü söylüyor. Birçok şifacı artık sadece dualara odaklanıyor.
Ancak bir zamanlar Louisiana'nın şifalı bitkilerinin gücünü bilenler sadece traiteur'ler değildi — bitkilerin kullanımları yaygın olarak anlaşılmıştı. Louisiana Eyalet Üniversitesi yüksek lisans öğrencisi Charles Bienvenu'nun 1933 yılında St. Martin Parish'te yaşayan yüzlerce Creole'nin Louisiana Creole dilini incelediği tezinde bu durum kanıtlanmaktadır. Yerel Louisiana Fransızcası lehçesinden farklı olan bu dili incelemek için denekleriyle Louisiana Creole dilinde halk ilaçlarını tartışmış ve bu da her zaman yerel şifalı bitkiler hakkında bir bilgi hazinesi sağlamıştır. Sonuçta ortaya çıkan, Creole halk bitkileri bilgisinin bugün mevcut olan en kapsamlı yazılı anlatımlarından biridir.
Bienvenu’nun tezi ve diğer araştırmacı ve uygulayıcıların çalışmaları, bu yerel bitkiler hakkındaki bilgilerin kaybolmamasını sağlamıştır. 2010 yılında, Lafayette Louisiana Üniversitesi'nde (ULL) antropoloji doçenti olan C. Ray Brassieur, bu bitkileri tanımlamak ve modern bağlamda potansiyellerini ortaya çıkarmak için Bienvenu’nun tezini incelemeye başladı. Mürver ve hanımeli gibi bazı yerel bitkiler yaygın olarak bilinirken, manglier (yer elması çalısı) ve herbe à malo (kertenkele kuyruğu) gibi diğerleri güney Louisiana dışındaki çoğu insan tarafından bilinmemektedir.
2011 yılında LPMGA, Brassieur'ün Lafayette, Louisiana'daki bir müze olan Vermilionville'de bu bitkilerin ve onlara eşlik eden halk ilaçlarının canlı bir sergisi olarak hizmet verecek bir traiteur gösteri bahçesi kurmasına yardımcı oldu. Perrin, “Bilgiyi kaybetmemek için bahçemiz var,” diyor. “Kültürel bir geleneği yaşatıyoruz. Ayrıca Fransız geleneğine ve bitkiler için Creole isimlerine de sahibiz;
2014 yılında Brassieur ve Pennington Biyomedikal Araştırma Merkezi, Rutgers Üniversitesi ve ULL'den bilim insanlarından oluşan bir ekip daha da ileri giderek Bienvenu’nun tezinden seçilen ve güçlü tıbbi niteliklere sahip olduğu iddia edilen birkaç bitkiyi inceledi. Saha koleksiyonlarının ardından yaptıkları çalışmalar, birkaç bitkinin üstün anti-enflamatuar nitelikleri ve Tip 2 diyabeti tedavi etme potansiyeli ile öne çıktığını ortaya koydu ve sonuçlar bilimsel dergi Nutrition'ın 30. sayısında yayınlandı.
Araştırmacılar, grup içinde en umut verici olduğu kanıtlanan manglier bitkisini incelemeye devam etti. Bitkinin kök ve yapraklarından elde edilen özleri inceledikten sonra araştırmacılar, manglierin yüksek kan şekeri, obezite ve yüksek tansiyonu içeren metabolik sendrom için potansiyel bir tedavi olduğunu buldular. Faydaları arasında, manglier yağ hücrelerindeki iltihapla savaşırken, vücudun karaciğer ve iskelet kası için iyi olan proteinleri oluşturma yeteneğini artırdı. Bu bulgular 2018 yılında uluslararası hakemli Biology dergisinde yayımlanmıştır. width="75%" height="360" scrolling="no">
Aşağıdaki bitkiler Kızılderili kabileleri ve Creole toplulukları tarafından nesiller boyu kullanılan bitkilerdir. Bazıları bilimsel olarak desteklenmektedir ve şifalı bitki bahçenize hoş bir katkı olabilir. Diğerleri tıbbi nitelikler arayan bilim insanları tarafından incelenmemiştir, ancak yine de az bilinen bitkilerin halk ilaçlarına bir pencere sağlamak için listelenmiştir. Bu liste kapsamlı değildir ve bu bitkileri tıbbi olarak kullanmanın olası riskleri hakkında sağlık uzmanınızla konuşmalısınız.
Yer Çalıları (Manglier)
Güneydoğu'nun kıyı bölgelerine özgü olan bu çalı 12 feet yüksekliğe kadar büyüyebilir ve sonbaharda yoğun beyaz çiçek kümelerine sahiptir. Yaprakları pürüzsüz, oval yapraklardan daha büyük tırtıklı yapraklara kadar çeşitlilik gösterir. Tuzlu su spreylerine toleranslıdır, bu nedenle genellikle kıyı bölgelerinde yerli bir çalı isteyenler için bir bahçe bitkisi olarak tavsiye edilir.
Louisiana'da Kreoller soğuk algınlığı ya da grip için bitkinin çeşitli kısımlarını kullanmışlardır. En yaygın kullanım şekli yaprakları kaynatarak çay yapmaktı ve bu çayın ateş, öksürük, tıkanıklık ve titreme tedavisine yardımcı olduğu bildiriliyordu. Çayın tadı son derece acıdır, bu nedenle genellikle bal, limon veya viski ile servis edilirdi. Günde üç fincan manglier çayının bir kişiyi soğuk algınlığı veya grip semptomlarından kurtaracağı söylenirdi.
Kertenkele Kuyruğu (Herbe à Malo)
Lizard’s tail, İngilizce adını bitkinin ortasında ince bir başak halinde çıkan beyazımsı sarı çiçeğinden alır. ABD'nin doğusuna özgü olan bu bitkinin yayılma alanı Florida'dan Kanada'ya kadar uzanır. Ok şeklindeki yaprakları nedeniyle kolayca tanımlanabilir.
Lizard’s tail ıslak alanlarda çok yıllık olarak yetişir ve koşucularla çoğaldığı için genellikle kümeler halinde büyüyerek gölgeye tahammül edebilir. Bitki ayrıca acı ya da tatlı durgun suda da gelişebilir, bu nedenle ıslak bahçe alanlarına ekilmeyi takdir eder.
Choctaw kabilesi gibi bazı Amerikan yerlileri yıllarca kertenkele kuyruğunu sakinleştirici ve iltihap önleyici olarak kullanmışlardır. Nutrition dergisinde 2014 yılında yayınlanan araştırmada, kertenkele kuyruğunun iltihap önleyici özellikler sergilediği görülmüştür. Tarihsel olarak, Kreoller bitkinin köklerini romatizma için bir çare olarak ve ayrıca ağrıyan göğüsleri veya kesikleri ve sıyrıkları tedavi etmek için bir lapa içinde kullandılar. Ayrıca bitkinin kurutulmuş yapraklarını göğüs ve mide ağrısı için bir çare olarak kullandılar.
Mürver (Sureau)
Mürverin iyileştirici özellikleri günümüzde yaygın olarak bilinmektedir; zira bitki, bağışıklık sistemini güçlendirmek için meyvelerinden yapılan şuruplar şeklinde ana akım pazara girmiştir. Bu meyveler genellikle Avrupa'ya özgü siyah mürver ağacından elde edilir. Kuzey Amerikalı kuzeni olan mürver (aynı zamanda “Amerikan mürver” olarak da adlandırılır), tıbbi kullanımları olan yakın bir akrabadır. Amerikan mürveri, ABD'nin doğu ve orta kesimlerinde, yakın zamanda bozulmuş ortamlarda yetişen, genellikle tarlalarda, dere kenarlarında ve çit hatları boyunca bulunan bir çalıdır. Mürver, yaz sonunda koyu mor, neredeyse siyah meyvelerle kendini gösteren beyaz çiçekler üretir.
Meyveler, A, B6 ve C vitaminleri de dahil olmak üzere bol miktarda vitamin ve ayrıca kalsiyum ve demir kaynağı içerir. Meyvelerde bulunan çok sayıda antioksidan nedeniyle, aynı zamanda harika bir bağışıklık güçlendiricidir. Kreoller ve bazı Amerikan yerlileri bitkinin çeşitli kısımlarını bir dizi rahatsızlığı iyileştirmek için kullanırlardı. Çiçekleri kaynatılarak soğuk algınlığı ve grip semptomlarını tedavi etmek için bir çay haline getirilirdi. Dalın “öz” olarak adlandırılan merkezi, ağrıyan gözler için bir yıkama olarak kullanılırdı. Birinin kızarıklıkları ya da eklem ağrıları varsa, yapraklar etkilenen bölgeye haricen uygulanırdı. Ve tabii ki, meyvelerle yapılan bir şurup, yılın her zamanı için etkili bir bağışıklık güçlendirici ve çok yönlü bir sağlık toniğidir.
Mürverin yapraklarının, tohumlarının, saplarının ve köklerinin siyanüre neden olan glikozit içerdiğinden zehirli olduğunu unutmayın. Meyveleri pişirmek, örneğin suda kaynatmak, onları tüketim için güvenli hale getirir.
Acı Kavun (Mexicain)
Acı kavun büyük olasılıkla Afrika ve Asya'nın subtropikal bölgelerine özgüdür ve günümüzde Karayipler, Güney Amerika, Louisiana ve diğer tropikal iklimlerde bulunabilir. Asma büyük, loblu yapraklar taşır ve 16 fit uzunluğa kadar büyüyebilir. Meyveleri salatalığa benzer, ancak siğillidir ve bitkinin adından da anlaşılacağı gibi son derece acıdır. Acı kavun en iyi sıcak ve nemli ortamlarda yetişir; daha kuzey iklimlerdeki bahçıvanlar bu bitkiyi yetiştirirken bir sera kullanmayı düşünmelidir.
Tarihsel olarak ve günümüzde, dünyanın tropikal bölgelerinde yetişen acı kavun, mide sorunları ve sıtma için bir tedavi olarak kullanılmaktadır. Louisiana Kreolleri mide ağrılarını tedavi etmek için acı kavunu viskiye batırırlardı. Bu ekşi kavunlar yüksek oranda potasyum, beta karoten ve kalsiyumun yanı sıra bol miktarda vitamin içerir. Memorial Sloan Kettering Kanser Merkezi'ne göre, acı kavun özlerinin laboratuvar ortamında farelerde lösemi hücrelerini öldürdüğü gösterilmiştir. Ayrıca klinik çalışmalarda kan glikoz seviyelerini düşürmüştür.
Red Bay (Petit Laurier)
Bir Louisiana bamyası bir zamanlar kokulu kırmızı defne yaprağı olmadan asla yapılmazdı, ancak bugün çoğu aşçı tatlı defne ağacından ticari olarak temin edilebilen yaprakları kullanıyor. Kırmızı defne ağacı 70 metreye kadar büyüyebilir ve güneydoğu ABD'deki çoğu toprak türünde gelişebilir. Yaprakları markette bulabileceğiniz defne yapraklarına benzer. Yaz başında mavi, yuvarlak meyveler üreten sarımsı çiçekleri vardır. Kreoller ve bazı Amerikan yerlileri yaprakları sadece mutfak amaçlı değil; ağacın dalları ve yaprakları soğuk algınlığını tedavi etmek için kaynatılır ve kabuğu karaciğer sorunlarını tedavi etmek için kullanılırdı. 2014 yılında Nutrition'da yayınlanan bir araştırmada, kırmızı defnenin anti-enflamatuar özellikler içerdiği gösterilmiştir.
Bu şifalı bitkilerin takdir edilmesi ve araştırılması günümüzde de devam etmekte ve nesiller boyu değer verilen geleneksel kullanımları korunmaktadır.
Kreol Halkı ve Kültürü
Creole” terimi, çeşitli geçmişlere sahip insanlar için bir kimlik belirteci olmuştur ve yüzyılları, kültürleri ve yerleri kapsayan karmaşık bir tarihe sahiptir. Bu makale özellikle Louisiana'daki Kreol kültürü ve uygulamalarına odaklanmaktadır.
African American Registry'ye göre, “Kreoller genellikle Fransız, Afrikalı, İspanyol ve Amerikan yerlilerinin karışımından oluşan ve birçoğu Louisiana'da ikamet eden ya da ailevi bağları olan kişiler olarak bilinmektedir. Araştırmalar, Çin, Rus, Alman ve İtalyan dahil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere birçok etnik kökenin bu kültüre katkıda bulunduğunu göstermiştir.” Bu nedenle, Creole halkının nesiller boyunca uyguladığı ve aktardığı bitki gelenekleri, değişen derecelerde, en belirgin olarak yerel Yerli halkların, özgür ve köleleştirilmiş Afrikalıların ve Avrupalı yerleşimcilerin kültürleri olmak üzere çok sayıda kültürün bir karışımıdır.
Afro-Amerikan Sicili ve Northwestern Eyalet Üniversitesi Creole Miras Merkezi gibi (ancak bunlarla sınırlı olmayan) kaynaklar aracılığıyla Creole kültürü ve tarihi hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.
Jonathan Olivier, öncelikle çevre ve insanların doğal dünya ile etkileşimi hakkında yazan bağımsız bir gazetecidir. Çalışmaları Outside, Backpacker, Mother Earth News ve diğer ulusal yayınlarda yer almıştır.
