Leer meer over de vlierbesstruik die een comeback maakt, en ontdek hoe vlierbessen culinair, tuin- en medicinaal gebruikt kunnen worden.
Klik hier om deel 1 te lezen: Wat te doen met kruisbessen.
Zelden is een verwaarloosde struik zo snel in publieke achting gestegen als de nederige Amerikaanse vlierbes (Sambucus canadensis of S. nigra subsp. canadensis). Nog niet zo lang geleden werd hij afgedaan als een onkruidplant voor bermen en boerenerven. Maar die perceptie is drastisch veranderd. Deze nieuwe belangstelling voor de vlierbes heeft veel te danken aan introducties met grotere vruchten of prachtige sierbladeren of -bloemen op verbeterde vormen die geschikt zijn voor tuinen zoals het eetbare landschap;
Zijn gezondheidsvoordelen zijn een absoluut pluspunt voor gezondheidsbewuste tuiniers en koks. Als klap op de vuurpijl werd het door de International Herb Association uitgeroepen tot Kruid van het Jaar 2013 vanwege zijn lange geschiedenis als nuttige plant.
Vlierbessen in het wild
Amerikaanse vlierbessen vormen struwelen van Nova Scotia zuid tot Florida, en west tot Manitoba en Texas. De planten worden tot 15 meter hoog in natte of droge grond en aan hun takken groeien diep ingesneden, gekartelde groene bladeren die in de herfst worden afgeworpen. Midden tot eind juni dragen de takken van de struik in grote trossen kleine crèmekleurige, naar muskus geurende bloemetjes waar vlinders op afkomen. De rijpe bessen op purperen stengels in de late zomer zijn donkerpaars en worden snel door vogels opgegeten als ze niet worden geplukt.
De wortels, groene stengels, bladeren en onrijpe vruchten bevatten krachtige alkaloïden en cyanide-achtige glycosiden die bij inname giftig kunnen zijn; de rode bessen van de vroeger dragende inheemse S. racemosa zijn giftig en mogen nooit worden gegeten.
Zwarte vlier (S. nigra), de Europese soort, is inheems in Europa, Afrika en delen van Azië. Hij groeit meer als een kleine boom tot 30 voet; zijn bloemen en vruchten lijken op die van de Amerikaanse vlierbes. Zowel de onrijpe als de rijpe vruchten zijn echter niet veilig om rauw te eten. Gekookt zijn de vruchten en bloemen van beide soorten veilig om te eten.
Vlierbessen in de tuin
In het thuisland kan de vlierbes zich goed aanpassen aan bodem en standplaats en groeit hij goed in bijna elke grond, in zon of gedeeltelijke schaduw. Om te planten laat u de wortels voorweken en graaft u, terwijl ze weken, een gat dat diep genoeg is voor de wortels. Geef het gat water, laat het water erin lopen, spreid dan de wortels met aangehechte stengels (8 tot 12 cm teruggesnoeid) uit op een hoopje grond, vul het gat met grond, stamp het voorzichtig aan en geef dan water.
Leg vervolgens een dikke mulchlaag in lagen in een ring rond de stammen, waarbij u ervoor zorgt dat u de stammen niet raakt: eerst een laag papier of karton, dan een toplaag van stro of verrot zaagsel. Om de vruchtbaarheid op peil te houden, voegt u elk voorjaar een bus verrotte compost of mest toe aan de druppellijn van de struik (waar de takken uitsteken), en uw favoriete bron van 10-10-10 meststof.
Stengels (ook wel “canes” genoemd) zijn van korte duur, maar vernieuwen zichzelf door verse scheuten uit te zenden. Knip in de late winter of het vroege voorjaar oude en dode stengels weg. De meest vruchtbare vruchten worden geboren op 1-3 jaar oude stengels; 6-8 stengels zijn genoeg voor elke plant. Snoeien zorgt niet alleen voor zon in het midden van de struik, maar ook voor een aantrekkelijke, vaasachtige vorm. Een overwoekerde of slecht producerende plant kan worden vernieuwd door hem tot de grond terug te snoeien om verse scheuten te stimuleren. Vlierbessen zijn gedeeltelijk zelf vruchtbaar, maar hebben baat bij een ander ras in de buurt, hoewel wij dat niet nodig hebben gevonden.
Een vlierbessenhaag is onvergelijkbaar in bloei en het hele seizoen een aanwinst, zoals op onze boerderij in Kaap Breton. In onze nieuwe tuinen groeien ze als opvallende accenten, losse exemplaren in het landschap of in een gemengde heesterborder. Een van de grote voordelen van het planten van vlierbessen dicht bij je achter- (of voor)deur is de mogelijkheid om zwaluwstaartvlinders te zien neerstrijken op de reusachtige bloemtrossen.
Te kiezen vlierbessenrassen
De Amerikaanse vlierbes en de Europese vlier (S. nigra) zijn winterhard tot zone 4. Vrijwel alle variëteiten zijn uit deze twee soorten gekweekt. Hieronder volgt een gedeeltelijke lijst.
- 'Adams.' 1 of 2. Amerikaans, tot 3 meter lang. Het draagt grote vruchten en wordt vaak geplant met 'Johns' voor meer vruchtvorming.
- 'Aurea.' Amerikaans, 5 tot 12 voet lang. In de handel bestaat veel verwarring over deze cultivar. De eetbare variëteit moet het label S. canadensis dragen; koop nooit een plant met het label S. racemosa als u van plan bent de vrucht te gebruiken. Bladkleuren variëren van lichtgroen tot goudkleurig; gouden soorten hebben het hele seizoen volle zon nodig om hun kleur te behouden. Vruchtbare bessen variëren van roodachtig paars tot zwart.
- 'Zwart kant.' Europees, tot 8 voet lang. Het donkerpaarse blad is vergelijkbaar met dat van een Japanse esdoorn, de platroze bloemen worden in rijen geproduceerd. Zeer sierlijk, maar naar mijn ervaring geen productieve fruitdrager. Het blad is prachtig in verse boeketten.
- 'Goudbeere.' Europees, rechtopstaand, 6 tot 8 voet lang. Het produceert trossen opvallende gouden bessen die verleidelijk zijn, maar eet ze nooit vers.
- 'Jans.' Amerikaans, tot 12 voet lang. Overvloedig vroeg fruit.
- 'Nova.' Amerikaans, compact tot 6 voet. Grote, zoete vrucht.
- 'Scotia.' Amerikaans, tot 10 voet lang. Middenseizoen fruit rijpt net voor 'Adams'.
- 'Marginata.' Europees, van 5 tot 6 voet lang. Aantrekkelijk groen en wit blad, maar niet zo krachtig als andere soorten. Goed gebladerte het hele seizoen evenals fruit.
- 'York.' Amerikaans, tot 6 voet lang. Er wordt gezegd dat het de grootste vrucht van allemaal produceert. Bestuift goed met 'Nova', goed voor halfschaduw.
Gebruik van vlierbessen
Vrijwel elk deel van de plant is gebruikt om iets te produceren, van kleurstoffen en kinderspeelgoed tot een wondermiddel voor de behandeling van allerlei interne en externe kwalen. In de volksgeneeskunde van de Oude Wereld werden zowel de bessen als de bloemen gebruikt in preparaten tegen wonden en huidaandoeningen (door de tannine-eigenschappen), en als middel tegen verkoudheid, hoest en koorts. In de Nieuwe Wereld gebruikten sommige inheemse Amerikaanse stammen de vlierbes op soortgelijke wijze, en ook om reuma te behandelen.
In Europa is de commerciële productie en verwerking van zwarte vlier goed ontwikkeld voor de levering van vrij verkrijgbare kruidensupplementen, extracten, siropen, zuigtabletten en voedingsproducten zoals taarten, gelei, jam en dranken. In Noord-Amerika is de beschikbaarheid van niet-voorgeschreven geneesmiddelen op basis van vlierbessen toegenomen. De vrucht van de vlierbes staat hoog op de lijst van antioxidanten. Wetenschappelijk bewijs voor de voordelen ervan is suggestief maar niet overtuigend.
Bovendien bevatten de bessen meer vitamine A en vitamine C dan de meeste andere vergelijkbare kleine vruchten (maar geen zwarte bessen), dus het lijkt een goed idee om de gezondheidsvoordelen die zij bezitten te verwerken in heerlijke gerechten en conserven.
Voordelen van vlierbessen
De Universiteit van Maryland Medisch Centrum geeft een goede inleiding tot enkele van de voordelen van vlierbessen voor de gezondheid. Hier is een deel van hun pagina:
Vlierbessen worden al eeuwenlang gebruikt om wonden te behandelen als ze op de huid worden aangebracht. Het wordt ook via de mond ingenomen om ademhalingsziekten zoals verkoudheid en griep te behandelen. In veel landen, waaronder Duitsland, wordt vlierbloesem gebruikt om verkoudheid en griep te behandelen. Er zijn aanwijzingen dat chemische stoffen in vlierbloesem en -bessen kunnen helpen om zwellingen in slijmvliezen, zoals de sinussen, te verminderen en neusverstopping te verlichten. Vlier heeft mogelijk ontstekingsremmende, antivirale en antikanker eigenschappen.
“Vlierbes bevat ook flavonoïden, die antioxiderende eigenschappen hebben en kunnen helpen schade aan de lichaamscellen’te voorkomen. Er zijn echter zeer weinig studies gedaan bij mensen, dus onderzoekers weten niet hoe effectief vlier kan zijn.”
De bloemen kunnen worden gebruikt om beignets te maken, een deel van het meel in pannenkoeken te vervangen (dat maakt ze heel licht), gedroogd voor thee met munt (drink dit bij keelpijn of als je een verkoudheid voelt opkomen), en om kruisbessengelei op smaak te brengen. Van de rijpe vruchten kan sap, siroop, jam, gelei en taart worden gemaakt.
Aangezien de bessen nu rijpen, hier’s een gemakkelijke en gezonde siroop om te gebruiken als topping voor ijs of frozen yogurt, als basis voor een koude zomerdrank, of om koude symptomen te verlichten. Giet een beetje over ijsblokjes, voeg water naar smaak toe, en voeg een schijfje citroen en een takje munt toe.
Vlierbessensiroop recept
Ingrediënten:
- Vlierbessen
- Water
- Suiker of honing
- Vlierbessen
- Water
- Suiker of honing
Routebeschrijving:
Kijk voor meer recepten ook eens naar de nieuwste uitgaven van mijn fruitboek, The Old-Fashioned Fruit Garden en Old-Fashioned Jams, Jellies, and Sweet Preserves: The Best Way to Grow, Preserve, and Bake with Small Fruit.
Jo Ann Gardner is een gevierd kruidentuinder en auteur van boeken. Zij en haar man wonen op 100 acres op een eenzaam schiereiland, aan het einde van een slecht bereden zandweg, in het achterland van Cape Breton op het noordoostelijke puntje van Nova Scotia. Lees Jo Ann’s boeken, kom in contact met haar op Facebook.
Alle bloggers van de MOTHER EARTH NEWS gemeenschap hebben ermee ingestemd onze Blogging Best Practices te volgen, en zij zijn verantwoordelijk voor de juistheid van hun berichten. Voor meer informatie over de auteur van dit bericht, klik op de byline link bovenaan de pagina.
